Bakım Zamanı

Yazar:

Çevre yolunda ilerliyorum. Altımda, çok sevdiğim birisinin 125 cc.lik “commuter” motosikleti. Motoru, bakımlarını yapmak için atölyeye götürüyorum. 60… 70… 85…86… 87… motor bir türlü 90 km/s hızın üstüne çıkmıyor. Rüzgar yok, yokuş yok, ben ağır değilim… Bakım zamanı gelmiş de geçmiş bile demek ki.

ben artık şarkı dinlemek değil, şarkı söylemek istiyorum…

Yetkisiz Servis

Motoron Dergisi Yazarı

Herkesin bir çalışma yöntemi vardır. Ben ya radyoyu açar ya da şarkı söylerim çalışırken. O gün de motorun bakımını yaparken dilime bir şarkı dolandı: “Kır gönlümün zincirini”. Ama arada İngilizce’sini de söylüyorum: “Unchain my heart”!

Motorun ilk 1.000 km. bakımını bizzat yapmıştım. Bakım sonrası deneme sürüşünde 120 km/s hıza çıktıydı. Şimdi 3.000 km. bakımı var ve atölyeye gelirken hızlanmakta öyle zorlandı ki, bakımın içeriğini geniş (!) tutmaya karar verdim. Yağ ve buji değiştirdim, karbüratörü temizledim, gaz ve debriyaj telleri ayarlarını yaptım. Lastik havaları da tamam. Küçük motorun gözünü seveyim, 1 saat içinde “kapsamlı” bakım yaptım. Tekrar deneme sürüşündeyim ama süratim yine de yokuş aşağı 90 kilometrenin üzerine çıkmıyor bir türlü. N’oldu buna şimdi derken dilime takılan şarkılar bir anda bana bir şey hatırlattı: zinciri kontrol etmeyi unuttum!

şehir efsanesi dedikleri bu mu yoksa?

Zincir yüzünden motorun gitmediği nerede görülmüş, amma da attın dediğinizi duyar gibiyim. Hemen size başka bir olay anlatayım: üzerine binince stop eden motor olayını bilir misiniz?

Bir motorcu, motorunu çalıştırıp üzerine biniyor, yola çıktıktan kısa bir süre sonra motor stop ediyor. İnip motorun sağına soluna bakıyor ve birşey göremeyince motoru tekrar çalıştırmayı deniyor. Motor çalışıyor fakat biraz yol aldıktan sonra tekrar duruyor. Sonuçta epey bir araştırınca farkediyorlar ki motor, üzerine oturunca çalışmamazlık ediyor. Arızanın sebebi de şu: Yakıt deposundaki benzinin depodan çıkıp karbüratöre gelmesi lazım. Depodan boşalan benzinin yerine de hava dolması lazım ki yakıt akışı sağlansın. Yakıt boşaldıkça depoya hava girişini sağlayan hortumun ucu, selenin altında kalmış. Motorun üzerine oturunca hortum eziliyor, hava girişi engelleniyor, benzin depodan karbüratöre inmiyor. Motordan inince hortum hava girişine izin verdiği için karbüratöre tekrar benzin geliyor ama seleye oturunca herşey tekrar başa dönüyor. Bizim zincir de gevşemiş, dişlilere tam oturmadığı gibi kir ve yağsızlık yüzünden epey bir sürtünme yaratmış. Motor bir türlü hızlanmıyor. Tabii motor hacminin 125 cc. olduğunu da unutmamak lazım. Motor gücü zaten sınırlarda olduğu için ayarsızlık, kir ve yağsızlık sebebiyle ortaya çıkan sürtünme kuvvetiyle başedememiş. zincirin burada ne işi var?

Motorda üretilen güç, hareket enerjisine çevrilip şaft, lastik kayış ve zincir gibi aktarma organları ile tekerleğe iletilir. Hep duyarız, zincir bakım ve temizliğine dikkat etmek lazım diye. İyi de neyi temizleyip neresini kontrol edeceğiz? İşte bir zincirin anatomisi: En didaktik anlatımıyla zincir, ön ve arka dişli arasında yer alan ve motordaki hareket enerjisini arka tekerleğe veren aktarma organıdır.

Motorlarımızda kullanılan zincirler, temel olarak iki çeşit bakladan oluşur (A harfi ile gösterilen silindir bakla, B harfi ile gösterilen mil bakla)  Silindir ve mil baklalardan oluşan zincirin iki ucunu birbirine bağlamak için ise çoğunlukla 3 yöntem kullanılır:

1) Geçme kilitli bağlantı. Bu bağlantı, güvenlik açısından en düşük seviyededir ve 250 cc. hacimden yüksek motorlarda önerilmez.

2) Pres kilitli bağlantı. Bu tip bağlantı, 400 cc. hacme kadar olan motorlar için öneriliyorlar.

Geçme kilitli bağlantıya oranla daha güvenlidirler ve montaj kolaylığı vardır. Geçme kilit bağlantısından farklı olarak mil baklası üzerine kilit geçirilir ve baklanın milleri preslenerek kilitlenmesi sağlamlaştırılır.

3) Perçinli bağlantı. Bu bağlantı, zincir uçlarını birleştirmek için en güvenli yöntem olarak tavsiye ediliyor.

Diğerlerinden farklı olarak kilit plakası bulunmamakta, mil baklasının uçları perçinlenerek sabitlenmektedir.

zincirimde gül oya, gülmedim doya doya

Zincirim yeni, bağlantıları en kalitelisinden, gerginliği iyi durumda. Peki neden çabuk eskiyor? Bir zincir kaç para haberiniz var mı? Çoğu zincir baklalarının içerisinde (”o ring”li zincirlerde) özel bir yağ vardır. Bu yağ sayesinde bakla silindirleri daha az sürtünmeyle döner ve metalin aşınması geciktirilir. O ring adı verilen kauçuk parçalar, mil baklasındaki pimlerin iki tarafında yer alırlar ve silindir bakla içindeki yağı korurlar. O ringler aşınırsa, silindir bakladaki yağ azalır veya görevini yapamaz. Bu durumda da metaller birbirine daha çok sürtünür ve zincir daha kolay aşınır. Demek ki zinciri korumak için o ringleri korumalıyız. O-ringler, öncelikle yağsız kalıp kurumaktan aşınırlar. İkinci en önemli sebep ise baklaların arasına girebilecek toz-toprak ve pisliğin, o ringleri yırtmasıdır.

bana arkadaşını söyle, sana nasıl iş yapılacağını anlatayım

Hepimiz iyi-kötü bir zincirin nasıl temizlenip yağlanması gerektiğini biliriz. Kerosen, gazyağı veya zincir temizleme spreyleri kullanarak bir fırça yardımıyla zinciri temizlemek, sonra iyice kurutup uygun bir yağ ile yağlamak gerektiği anlatılır. Pekiyi bu kadar basit mi? Eğer zinciriniz uzun ömürlü ve tam verimli olsun istiyorsanız dikkat edlmesi gereken “küçük” ayrıntılar var. İşte bu “küçük” ayrıntılar, BÜYÜK farklar yaratacaktır.

Zincir temizliğine girmeden evvel, arkadaşlarınızı gözden geçirin. Özellikle ayar yapmak için bir yardımcıya ihtiyacınız olacak; ellerini kirletmeye razı bir yardımcı. Zincir temizlik ve ayarı, arkadaşlıklarınızı sınamak için de kullanılabilecek iyi bir yöntemdir.

Zincir yağının ideal çalışma sıcaklığı 70 derece santigrattır. Bu ısının üzerinde, zincir yağı özelliğini yitirmeye başlar. Gerginlik ayarı yapılmamış zincir, daha çok ısınır. Gerginlik ayarı deyince sakın zincirinizin sonuna kadar gerileceğini düşünmeyin. Her motor için zincir gerginlik ayarının ne kadar olması gerektiği, üretici tarafından belirtilmiştir. Gerginlik ayarını kontrol etmek için motorunuzun üzerine oturun ve ağırlığınızı, mümkün olduğu kadar dengede durarak motora verin. Bu sayede zincirin üst kısmı gergin, alt kısmı gevşek olmalıdır.

Arkadaşınız, zincirin altta kalan gevşek kısmının yukarı-aşağı hareket ettirip bu mesafeyi ölçsün. Çıkan sonucu, el kitabınızda yazılı mesafe ile karşılaştırın. Daha gevşek veya daha sıkı bir zincir, çabuk aşınır; mutlaka ayarlattırın.

pratik zincir temizleme tarifi:

Ölçüm yaptırmak istediğimiz arkadaşımıza ellerinin kirleneceğini önceden söyler yardım isteriz. Büyük ihtimalle kabul etmez, bir bahane uydurur. Artık akıllandığımıza göre bir başka arkadaştan yardım ister ve yardımın içeriğini açıklamayız. Yaşasın, motor tamirine yardımcı olacağım diye heveslenen arkadaşımıza önce zincir ölçümü yaptırırız. Ölçüm bittikten sonra, hazır elleri de kirlenmişken, zincir temizleme sevabının büyük olacağını söyleyerek eline kerosen ve fırça tutuşturuz. Arkadaşımız günahkar kalmayı tercih ederse yeni bir kurban bulup “Sana zincir temizlemeyi öğretmemi ister misin?” diye sorarız. Eninde sonunda birisi kabul edecektir… Zincirin üzerindeki ve o-ringlerin arasındaki tüm yağ, kir, pislik temizlenene dek bir fırça ile kerosen sürün ya da temizlik spreyi sıkıp bekleyin. Yere bir gazete sererseniz akan pislikler etrafı batırmaz.

Zincirinizi temizlettikten (!) sonra yağlamaya geçebiliriz. İşte burada bir “küçük” ayrıntı daha var. Sıcak zincir, yağın akışkanlığını arttırır, o-ringlerin daha iyi yağlanmasını sağlar. Varsa, motorunuzu orta sehpaya alıp çalıştırın, arka tekerleğin yere değmediğinden emin olduktan sonra vitese takıp gaz vermeden, rölantide bir kaç dakika teker dönerek zincirin ısınmasını sağlayın. Vitese takar takmaz motor stop mu etti? Sakın yan ayağınız açık olmasın! Çoğu motorda, yan ayak açıkken vitese takarsanız elektriği kesen bir sistem vardır. Yan ayağı kapatıp baştan deneyin. Orta sehpanız yoksa motora binin, ani gaz vermeden ve hız yapmadan çok kısa bir tur atın. Bu işlemler sonucunda hem temizlenen zincirdeki temizleme maddesinden kurtulduk, hem de zincirimiz ısındı. Aman dikkat, çok fazla ısı, zincire zarar verir. Amacımız abartmak değil.

ipucu: Yoldan geldikten sonra zincirinizi hemen yağlarsanız, hem hazır ısınmış zincir yağlamış olursunuz, hem de yol pisliklerinin tamamen kuruyarak zincire daha kuvvetli yapışmasını engellersiniz. Zincir yağını zincirin “iç” kısmına yani dişlinin dişlerinin zincire geçtiği yüzeye sıkarsanız, merkezkaç kuvveti ile dış tarafı da yağlanacaktır. Sprey yağ kullanıyorsanız, zincir yağladıktan sonra 20 dakika kadar bekleyin ki yağ içindeki solventler uçsun ve yağ baklaların arasına iyice işleyip yapışsın.

hangi zinciri alsak?

Zincir alırken bütçemizi, motoru kullanma alışkanlığımızı, çoğunlukla hangi yollarda (asfalt mı off-road mu?) kullandığımızı ve motorumuzun ağırlığı ile gücünü hesaba katmalıyız. O-ringli zincirler, bakla içerisindeki yağı daha uzun süre koruyup kirlere karşı daha dayanıklıdırlar. 

Ancak üreticiler bu işin de suyunu çıkarttıkları için o-ring, x-ring, xw-ring ve z-ring (takip edebildiklerim bu kadar) zincirler üretiyorlar. Tüm bunların farklılığı, mil baklası ucuna takılan kauçuğun (o-ring), kesitindeki şekil farklılıkları ve bu farklılık dolayısıyla kauçuk ömrünü uzatma çalışmalarıdır. X-ring zincirlerdeki kauçuğu kestiğinizde x harfini, xw-ring zincir kauçuğunun kesitinde xw harfini ve z-ring kauçuğunun kesitinde de z harfi şeklini görürsünüz. Yani, o-ringin kenarlarına küçük çıkıntılar eklenmiştir. Bu sayede önce bu çıkıntılar sürtünmeye maruz kalır ve aşınır. Çıkıntıların içinde kalan o-ring ve dolayısıyla zincir uzun ömürlü olur; tabii zinciri temizler ve ayarını kontrol edersek. Benim şahsi görüşüm, paranızın elverdiği en iyi zinciri kullanmaktır. Yolda bir anda kopuk bir zincirle başbaşa kalmayı tercih etmem.

bu zincir pek dişli çıktı

Zincirinizin eskiyip eskimediğini kotrol ederken ilk yol gösteren arka dişlidir. Arka dişlideki dişlerin durumuna bakarak zincir hakkında da fikir sahibi olabiliriz. Dişlinizdeki her bir dişin sağ ve sol taraflarının bir diğerine eşit olup olmadığına bakın. Eğer dişlerin, motorun arka tarafına bakan yüzeyi daha çok aşınmışsa gevşek, motorun ön tarafına bakan yüzey aşınmışsa sıkı bir zinciriniz var demektir.  Zincirle birlikte dişlinizin de değişmesi gerekli. Aksi halde yeni takacağınız zincir de kısa zamanda aşınır.

Baklaların üzerinde millerin dönmüş, diğerlerine göre farklı eksenlerde olması, o baklanın özelliğini yitirmeye başladığının göstergesidir. Zincirinizin arka dişli üzerinde ne kadar boşluğu olduğunu kontrol edin. Üreticilerin tavsiyesi, bu boşluğun 3-4 mm.yi geçmemesi yolundadır.

büyüyünce “touring” olucam!

Arkadaşımın commuter motorunda zincirle ilgili aklıma gelen, sağdan soldan okuduğum her şeyi kontrol ettim. Zincir gerginliğini ayarladım, zinciri temizledim ve yağladım (evet, hepsini tek başıma yaptım, bu dünyada dostluk denilen şey kalmamış!!!), deneme sürüşüne çıktım. 125 cc.lik motor, bir anda kendini touring makine zannetti. Hızlanması, gaza tepki vermesi ve son sürati arttı. Her ne kadar hor kullanılmış olursa olsun henüz sınırlar dahilinde aşınmış olduğu ve dişlilerde zarar göremediğim için şimdilik değiştirmedim. Ama en kısa zamanda yeni arkadaşlar edinmem gerektiğinin farkındayım; bu dişli ve zincirle bu sezonu zor atlatır.

ipucu: Geçen sayıda lastikler hakkında epey kafanızı şişirdiğimin farkındayım. Eğlence yok, ilginç bilgiler yok; çoğunuz sıkıldınız biliyorum ama konuyu kapatmadan son bir ipucu vermek istiyorum: Motorunuzda içlastik kullanıyorsanız ve lastik değiştirecekseniz bir kutu talk pudrası alın. Dış lastiğinizin içini ince bir kat talk pudrası ile kaplarsanız hem iç lastiğiniz kıvrılıp yapışmadan yerine sağlıklı bir şekilde yerleşir, hem de içlastiğinizi sökmek istediğinizde kolayca çıkar.