Brp Rotax Fabrikası’na Gizlice Girdik

Avusturya Gunskirschen’deki istasyon’da indim. Kapının hemen önünde beni Rotax’ta satış müdürü olarak çalışan Martin ve BRP Türkiye Distribütörü Depar Motor’dan Sevil Tonkal bekliyordu. Atladık arabaya, hiç de öyle büyük bir fabrika şehri gibi görünmeyen oldukça mütevazi Gunskirschen’ın yeşil otlakları arasından geçerek ilerledik.

Kafam biraz karışık; bir sürü isim geçiyor, Bombardier, BRP, Rotax, Can-Am… Martin’e diyorum ki, “sen nerede çalışıyorsun?” Prag’daki ofiste çalışıyormuş, Rotax Avusturya’da, Can-Am Kanada’da üretiliyor, Bombardier ismi Fransızca gibi…

Nereli yahu bu şirket diye iyice kafam karıştığı bir anda, Martin açıklamalarıyla biraz kafamdaki karışıklığı gideriyor. BRP (Bombardier Aktivite Araçları) asıl üst şirket. Can-Am onlara bağlı Kanada’da araç üretimi yapan bir şirket, motorlarını da yine BRP’nin sahibi olduğu Avusturya’daki Rotax fabrikası üretiyor. Çek Cumhuriyeti’nde de bir satış ofisleri var, 7 kişinin çalışıtğı, Martin’de orada görevli. Biz bugün Gunskirschen’deki Rotax’ı, sadece motor üretimi yapan ana fabrikayı gezeceğiz.

Aklımda Bombardier isminin neden Fransızca imiş gibi göründüğü sorusu kaldı.

Onu da hemen internetten kendim buldum. Joseph- Armand Bombardier, Kanada’nın fransızca konuşulan bölgesi Quebec’de doğup büyümüş bir mekanikermiş. 19 yaşlarında garajda motorlu alet olarak ne bulursa söküp takmakla işe başlamış, yazları da yakıt satıyormuş. Mucit olarak anılan adamın en büyük icadı kar aracı olmuş. 1907doğumlu Bombardier’nin gençliğinde Quebec Eyaleti’nin hükümeti ana yollar haricindeki yollardaki karları temizlemiyormuş. Kendisinin küçük oğlu, hastalandığında karla kapalı yollar sebebiyle hastaneye götürülemediği için ölünce, B7 adını verdiği 7 kişilik ilk kar aracını yapmış.

Çok popüler hale gelen kar araçları ve benzeri üretimler ile Bombardier Firması alabildiğine büyümüş. 1937’de üretilen B7’nin sipariş alması üzerine 1942’de bir atölyede imalata başlanmış. 1947’de seri üretime geçen Bombardier, 1964’te öldüğünde yılda 8.200 gibi hiç de küçümsenemeyecek bir sayıda kar aracı satıyormuş. 1959’da üretimine başladığı Ski-Doo 2-3 kişilik kar motosikleti, 1973’e gelindiğinde toplam 1 milyon adet üretilmiş. Benzer şekilde Bombardier firması 1968’de ilk deniz motosikleti Sea-Doo’yu üretmiş. Bütün bu üretimler, firmanın sadece araç değil, bu araçlara motor üretebilecek bir firma aramasına sebep olmuş.

1920’de Almanya Dresden’de sadece motor üreten bir firma olarak kurulan Rotax-Werk AG, 1930’da Sachs tarafından satın alınıp üretim önce Almanya Schweinfurt’a, sonra Avusturya Wels’e, 1947’de de buraya, Avusturya Gunskirschen’e taşınmış. 1959’da vagon ve tren üreticisi Lohner tarafından satın alınmış. Bombardier’nin 1970’de Lohner’i alması ile birlikte, Rotax da Bombardier’nin çatısı altına girmiş. Bugün Bombardier’nin ürettiği jet-ski, uçak, kar aracı, yol aracı gibi araçların motorları Gunskirschen’deki Rotax fabrikasında üretiliyor. Burada üretilmeyen tek motor çeşidi; Evinrude’un dıştan takma deniz motorları. Geçen sayıda test yazısını yayınladığımız 1.300cc’lik yeni Spyder F3 de bilindiği üzere Rotax motorlu. F3 ile fabrikanın kapısında bir hatıra fotoğrafı çektiriyoruz. Fabrika gezisi sonrasında kendisi ile gazlayacağız. Ama önce fabrikanın içine sızıp neyi nasıl üretiyorlar, sizlere gösterelim diyoruz.

Fabrika Ana Giriş:

84 bin metrekarelik bir alan üzerine kurulu fabrikanın girişi geçtiğimiz senelerde görüntüden de anlayabileceğiniz üzere yenilenmiş. Girişe göre sağda kalan bölümde devasa bir üretim tesisi var. Tam ortada bir deney merkezi, soldaki bölümlerde ise yemekhane, ürün geliştirme merkezi, sosyal alan gibi bölümler yer alıyor. Rotax zaman zaman herkese açık fabrika turları düzenliyor. Bunun için bir grup oluşturmak gerekli. Fabrika’nın nasıl işlediğine dair aldığımız bilgilendirmeden sonra ana giriş holüne geçiyoruz. Burada Rotax’ın bu fabrikada güncel olarak ürettiği her motor türünden bir tane sergileniyor. Uçak motorundan Spyder F3 motoruna, Sea-Doo jet-ski motorundan BMW F800GS motoruna kadar hepsi burada var.

1.

2.

1.Motor parçalarının dökümleri ve kalıplamaları fabhrika içindeki dökümhanede yapılıyor. Isıl işlem sonrasında krank gereken miktarda su verilerek soğutuluyor.

2.Üretimi tamamlanan krankların üzerine üretim değerleri, hangi oranlarda nitritle yıkandığını gösteren boyamalar yapılarak istifleniyor ve parçalar “markete” gönderiliyor.

1.

2.

1.İşleme esnasında çıkan metal artıklar ve soğutma sıvıları geri dönüştürülerek tekrar kullanıma giriyor. Bu sayede oldukça çevreci bir üretim gerçekleştiriliyor.

2.Spyder F3’ün 1300 cc’lik 3 silindirli motoru

Motor Montaj Hattı

Bazı motorlar için özel hatlar olsa da, buradaki montaj hatlarında genellikle karışık bir üretim sırası var. Yani Spyder F3’ün 3 silindirli motoru ile Sea-Doo’nun motoru arka arkaya üretim hattında olabiliyor. Motor başına bir çalışan var, fabrikanın bir köşesindeki “markette” buluşan parçalar motoru üreten kişinin hemen önünde yer alıyorlar. Motoru üretmekte olan çalışanın hemen üzerinde yer alan çeşitli aletler vasıtasıyla motor montajı yapılıyor. Bu aletler bilgisayar yardımı ile hangi vidanın ne torkla sıkılacağını tanıdığı için optimum bir montaj gerçekleştiriliyor. ?

Döküm atölyesinden genel görünüm: Bu görüntü fotoğraf çekimine özel olarak temizlenmiş bir andan alınma değil, üretimin devam ettiği normal bir çalışma gününde çekilmiş.

Silindir Kapağı

Silindir kapakları tamamen CNC makineler kontrolünde fabrikada üretiliyor. Bilgisayarlı bu sistem sayesinde emme ve egzoz sübap yatakları neredeyse sıfır sapma ile verilen değerlerde üretiliyor.

Krank

Hafif alaşımlı döküm çelik kranklar her nekadar kompleks ve karmaşık forma da sahip olsalar yüksek bir teknoloji ile fabrikada üretiyorlar. 2 zamanlı ve 4 zamanlı motorların kranklarının tamamı adeta sanat eseri yaratan otomatize edilmiş makinalarda üretiliyor. Burada tonlarca soğutma suyu ve artık malzeme ortaya çıkıyor. Bunlar tekrar geri kazanılarak kullanılıyor ve dünyayı kirletmeyen bir sanayi tesisi nasıl oluyor görüyoruz.

Piston Kolları

Bu kolların üretim olayı tek parça dökümden üretilmesinde yatıyor. Kranka yatak dediğimiz daha yumuşak malzemelerle bağlanıyor. Daha dayanıklı olabilmeleri ve pistonlardan gelen yükü kusursuz karşılayabilmeleri için çeşitli ısıl işlemler sonrasında sertleştirmenin doğru yapılması gerekiyor. Bu süre zarfında nitrat gazı ısıl işleminin doğru zamanlanması oldukça önem taşıyor.

Egzantrik Milleri

Torna ve ısıl işlemlerle üretilen ve sonrasında sertleştirilen egzantrik milleri için kompleks makinalar kullanılıyor.

Motor Bloğu

Rotax’ın motor bloğu teknolojisi alüminyum kalıplamaya ve şekillendirmeye dayanıyor. Üretim aşamalarına gelince; önce malzeme kabaca işleniyor, sonra makinelerde şekillendiriliyor ve kalıplanıyor. Sonlandırmak için ortaya çıkan ürün yine makinalarda detaylanırılıyor, silindir içleri tornalanıyor ve yüksek basınçlı su ile yıkanarak son haline getiriliyor.

Motor Eğitim Merkezi

Fabrika alanının tam ortasında bulunan ve tek başına duran bu binada üretimde olan hemen hemen bütün motorların ve hatta araçların birer örneği askıya kaldırılmış olarak duruyor. Çalışanlar burada yeni modellerde motorların nasıl monte edildiğini öğreniyor. Fabrikanın kesinlikle en eğlenceli ve görsel yönü yüksek yerlerinden bir tanesi.

Buradaki bütün aletler ve motorlar eğitime yönelik olduğu için istediğiniz gibi kurcalayabiliyorsunuz. Bu merkezden başka fabrikada bir de içerideki makinaların nasıl kullanılacağını ve üretimin ne şekilde yapılacağının gösterildiği ve uzun soluklu eğitim programlarının verildiği bir meslek edindirme bölümü var. ?

1.

2.

1. Üretim bandı aralarında gruplara yönelik toplantı masaları bulunuyor. Gerek üretim işleyişini geliştirmek gerekse bir problemi anında çözmek için kısa toplantılar yapılabiliyor.

2. 400 m2’lik motor eğitim merkezinde hem motorlar hem de bunların takıldığı araçlardan birer örnek mevcut.

BRP Yerel Yenilikler ve Keşifler Merkezi

Bu bina tamamen yeni. İçinde de yeni tasarımlar üzerine çalışılıyormuş, dolayısıyla dışarıdan gelenleri pek almıyorlar. Burası fabrika turundaki son durağımız. Bu merkez oldukça yeni inşa edilmiş, pırıl pırıl bir bina. Binadaki ofislerde yerel üniversiteler ve teknik okullarla birlikte çalışılarak yeni teknolojiler geliştirilmeye uğraşılıyor. Bu sayede pek çok fikir alışverişi yapılıyor. “RIC” kısa adı verilen merkezin, yeni teknolojileri geliştirebilmeleri için Yukarı Avusturya’daki pek çok şirketi ve teknik okulu desteklediğini söylüyorlar.

En çok uğraş verilen konuların başında dünya iklimini koruyabilecek “yeşil” enerjili motorlar geliyor. Burada pek çok üniversiteden gelen stajyerlere kendi konularında eğitim de veriliyor. Stajyerler burada çalışarak ilerisi için kariyer fırsatı da yakalayabiliyor. Rotax Fabrikası ve BRP’nin hikayesi oldukça etkileyici. Bir garajda doğan kar aracından, bugün denizde, karada ve karda gidebilen çok çeşitli yol araçları üreten bir dünya devine dönüşen BRP’nin hikayesi okunmaya değer.

?Motor Test Merkezi

Buradaki adamların kulakları çok hassasmış. Hoş, hepsi kulaklık takıyorlar ama camlar ardında duydukları sesler, izledikleri grafikler sayesinde, test ettikleri motorlardaki olası kusurları hemen yakalıyorlarmış. Biz gittiğimizde testte BMW F800GS’in 2 silindirli motorları vardı. Test esnasında bir problem çıkartan motor tamamen dağıtılıyor ve problem büyükse asla tekrar üretime alınmadan geri dönüşüme gönderiliyormuş.

Aslında bütün motorların üretimi üzerinde Rotax yazısı mevcut, sadece BMW motorlarında, yapılan anlaşma gereği “BMW” yazıyor. Test merkezinde ayrıca değişik açılarda motoru test etmeye yarayan sistemler var. Örneğin bizim gördüğümüz bir F3 motoru, takılacağı aracın olabileceği bütün yol konum açılarına çevriliyor ve motorun sağlıklı çalışıp çalışmadığı test ediliyordu. Buradaki testleri geçen motorlar, paketleniyor ve gönderileceği üretim merkezlerine postalanmak üzere istifleniyor.