Yazar: Sanço Panço
Çocukların Kibrit Kutusundaki “Gerçek” Motosikletleri
Matchbox (Kibrit Kutusu) aslında üretici firmanın ismi değil, 1953’de İngiliz Lesney firmasının yaratmış olduğu tescilli bir markadır. En önemli özelliği model arabalarının çok detaylı ve gerçekçi olmalarına karşın ilk satış fiyatının ucuz olmasıdır. Bu sayede dünya genelinde ilgi görmüş ve yaygın olarak satılmıştır.
Lesney firması 2. Dünya Savaşı’ndan hemen sonra endüstriyel kalıp döküm üretimi yapmak üzere kurulmuştu. Firma kurucuları Leslie Smith ile Rodney Smith’in ön adlarının birleşimi Lesney ismini yaratmıştır. Lesney, Londra’nın doğusundaki Homerton bölgesinde yerleşmişti. Basit ancak ilginç bir gelişme ile kurulduktan kısa bir süre sonra firma 1953 yılında oyuncak üretmeye başlayacaktır. Firmanın tasarımcısı ve ortağı Jack Odell, fabrikada kızı için kalıp döküm bir oyuncak üretir. O tarihte İngiltere’de çocukların okula oyuncak getirebilme izni, getirilen oyuncağın “kibrit kutusuna sığması” ile kısıtlanmıştır. Odell`in kızı için tasarlayıp üretmiş olduğu asfalt silindiri, damperli kamyon ve beton mikseri 1-75 serisinin ilk üç modelini oluşturacaktır.
Odell’in ürettiği oyuncağı kibrit kutusuna koyması yöntemi, pazar arayışı içinde olan firmanın 30 yıllık geleceğini belirler. “Matchbox” ismiyle oyuncak üretimine başlanır. Oyuncaklar gerçekten de kibrit kutusunun boyutlarına yakın kutularda satılmaktadır.
Üretilen ilk modeller İngiliz kökenli otomobil ve kamyonlardan oluşur. Bunları Amerikan üretimi otomobilleri ve motosikletleri konu alan modeller izler. Tasarımcılar modelleri üretirken, seçtikleri araba, motosiklet veya kamyonun detaylı fotoğraflarından faydalanarak kalıp hazırlarlar. Pek çok model için orjinal çizimlerden de faydalanılmıştır. Bu sayede küçük ölçeğe rağmen modeller çok detaylı üretilebilmiştir.
1950’lerin sonunda firma büyür. 1968’e gelindiğinde Matchbox markası dünyada en fazla model araba satan firma konumundadır. Ancak bu esnada hızlarını kesen bir gelişme olur. Amerikan oyuncak devi Mattel, “Hot Wheels” (Sıcak Tekerlekler) adını verdiği model otomobilleri piyasaya sürer. Mattel’in yıllık model sayısı 200’ü bulabilmektedir. Bu modeller Matchbox’ın aksine gerçeklikten uzak, fantastik ürünlerdir.
Hot Wheels’in 1968’de atılım yapmasının başlıca sebepleri model sayısının fazla, renklerin aşırı parlak ve göz alıcı olmasının yanı sıra kendi kendine dönebilen geniş tekerlekleri olmuştur. 1980’lerin başında, ana ürünü olan 1-75 serisinin son derece yüksek satışlarına rağmen, İngiltere’nin içinde bulunduğu ekonomik sıkıntılar, Lesney firmasını batmanın eşiğine getirir. Lesney, 1982 senesinde iflas eder. Şirket Amerikan kaynaklı bir ortaklığa, Universal’e satılır. Bu tarih koleksiyonerler için bir dönüm noktasıdır. Bugün bile pek çok koleksiyoner 1982 sonrasında İngiltere dışında üretilmiş serileri Matchbox olarak kabul etmezler. Şirketin ismi Universal tarafından “Matchbox International Ltd.” olarak değiştirildi. 80’lerin ortasına kadar az sayıdaki eski kalıplarla İngiltere’de üretime devam edildi. Ancak makina ve kalıpların geneli Macau’ya taşındı ve asıl üretim burada sürdürüldü.
Şirket 90’lara doğru önce Tayland’a oradan da Çin’e taşındı. Firma 1992’de Amerikan Oyuncak Devi Tyco’ya, Tyco da 1997 senesinde Hot Wheels’in sahibi Mattel’e satıldı. Günümüzde Matchbox ve Hot Wheels aynı fabrikada üretilmektedir. Türkiye’de Matchbox Matchbox oyuncakları 1970’li yılların sonuna kadar diğer pek çok ithal malda olduğu gibi ülkeye bir distribütör eliyle değil, bireysel olarak getirilmiştir. Yurtdışı bağlantısı olan ailelerin getirdiklerinin yanısıra ülkeye kaçak biçimde karmaşık yollardan da girmiştir. Matchbox 1975-1985 arası dönemde Kıbrıs’tan bavul ticareti yoluyla gelmişti. İngiltere ile sıkı bağları olan Kıbrıs’ta çokça bulunan ithal malların çocuklar açısından en popüler olanları bu oyuncaklardı. 1980 sonrasında uygulanan liberal politikalar sayesinde tüm ithal mallar gibi Matchbox da resmi distribütörler kanalıyla getirilmeye başlanmış, rahatlıkla bulunur hale gelmişti. Modellerin Koleksiyon Değeri Bir Matchbox modelinin değeri üç etkene göre değişkenlik gösterir. Bu etkenler; modelin nadir oluşu, fiziksel durumu ve kutusuambalajı olup olmadığıdır.
Modele değer kazandıran en önemli özellik az bulunabilir olmasıdır. Az sayıda üretilmiş olması modelin nadir olmasını sağlayan en önemli özelliktir. Modelin fiziksel durumu önemlidir. Boyası yıpranmamış, oynanmamış, adeta yeni denilebilecek durumdaki model “Mint” sözcüğü ile tanımlanır. Bir model ne kadar iyi durumdaysa, değeri o kadar yüksek olur. Onarılmış, restore edilmiş ve boyanmış modellerin koleksiyon değerleri yok kabul edilir. 1-75 serisinin ana özelliklerinden bir tanesi de içinde satıldıkları karton kutularıdır. Markaya adını veren kibrit kutusu ruhunu yansıtan bu kutuların üzerinde araçların ilüstrasyonları bulunur. Kutuların kimisi -tıpkı model araçlarda olduğu gibi- kısıtlı miktarlarda üretilmiştir. Metal bir modele göre saklanması ve bugüne ulaşması çok daha zor olan bu karton kutular kimi zaman modellerden bir kaç kat daha fazla değere sahiptir. Harley Davidson modelinin kutulu ve oynanmamış bir örneği yüzlerce liraya müşteri bulabilir.
“MATCHBOX OYUNCAKLARI” araştırma yazısı Motoron Şubat 2013 sayısında yapılmıştır. Online olarak testin tamamına ipad, iphone ve android cihazlarınızdan uygulamamızı indirip Şubat 2013 sayısından erişebilirsiniz.
Apple Store İçin Tıklayınız.
Android Market İçin Tıklayınız.
Motoron Şubat 2013 Sayısını Basılı Halini Satın Almak İçin Tıklayınız